Postsecular instruments of acculturation : Czesław Miłosz's works from the second American Stay

The article raises the question about the ways in which religious tradition can become an ally in the process of acculturation while serving the modern subject both as a springboard for innovative, creative work and as a tool of self-improvement. Czesław Miłosz's selected works from his second stay in the United States (1961-1980) are analysed from the postsecular perspective which recognises religion as a full-fledged actor in the process of modern transformations that may broaden the field of artistic choice but remains vulnerable to artistic resemantizations or even profanations (Agamben). Such an analysis allows us to interpret the poem From the Rising of the Sun as a form of reconciliation of Miłosz's American and Lithuanian experience (as well as of maturity and childhood, centre and periphery, modern and pre-modern cultural formation) through textual practices inspired by his private Liturgy of the Hours. In this light, the translations of the Books of the Bible on which Miłosz worked, his novel The Mountains of Parnassus, as well as his essays from Visions from San Francisco Bay emerge as instruments of shaping the communal identity with the use of pre-existing rituals, which are, nonetheless, also negotiated in the act of writing

Litewskie konteksty Czesława Miłosza : monografia

Recenzja polskiego przekładu monografii "Litewskie konteksty Czesława Miłosza", przygotowanego przez znane z działalności na rzecz dialogu polsko-litewskiego wydawnictwo Fundacji Pogranicze. Książka, po raz pierwszy wydana w Wilnie w 2011 roku, ma dwóch autorów związanych z Katedrą Literatury Litewskiej Uniwersytetu Wileńskiego. Dzięki temu przedsięwzięciu polski czytelnik może spojrzeć na autora "Doliny Issy" z perspektywy jego miejsca urodzenia, oczyma ludzi dzielących z nim kulturowe zaplecze, w niewielkim stopniu dostępne nam skądinąd.A review of the Polish translation of the monograph "Lithuanian contexts of Czesław Miłosz" prepared by the publishing house of the Pogranicze Foundation, known for its activities for the Polish-Lithuanian dialogue. The book, first published in Vilnius in 2011, has two authors related to the Vilnius Literature Department of the Vilnius University. Thanks to this undertaking, the Polish reader can look at the author of "Issa Valley" from the perspective of his birthplace, through the eyes of people sharing cultural background with him, to a small extent accessible to us from somewhere else

Mit państwa

Recenzja zwraca uwagę na spostrzeżenia Cassirera, które zachowują aktualność. Pisząc swoją książkę (wydaną po raz pierwszy w 1946 r.) niemiecki filozof nie mylił się, że proces wychodzenia sfery polityki z przestrzeni mitycznej długo jeszcze nie zostanie zakończony. Jego rozpoznanie genezy i natury ideologii faszystowskiej również pozostaje jedną z podstaw współczesnej dyskusji nad tym tematem i nowoczesnością jako taką. Z drugiej strony lektura "Mitu państwa" stanowi lekcję metody Cassirerowskiej mitokrytyki. Inspirująca dla wielu filozofów i antropologów kultury „filozofia form symbolicznych” znalazła tutaj swój praktyczny wyraz.The review draws attention to Cassirer's observations that remain valid. Writing his book (published for the first time in 1946), the German philosopher was wright that the process of politics coming out from the mythical space would not be finished for a long time. His recognition of the roots and nature of fascist ideology also remains one of the foundations of contemporary discussion of this subject and modernity as such. On the other hand, the reading of "The Myth of the State" is a lesson in the "philosophy of symbolic forms", that found its practical expression here

Literature as a "spiritual exercise" : the work of Czeslaw Milosz in the post-secular perspective

Rozprawa bada relacje między religijnymi aspektami twórczości Miłosza a nowoczesnością rozumianą jako projekt kulturowy i formacja historyczna. Twórczości Miłosza jest przy tym postrzegana jako odpowiedź na zastany kontekst kulturowy, jego świadectwo, wysiłek upodmiotowienia w jego ramach oraz interwencja modyfikującą zastane warunki. Wpisuje to pracę w nurt kulturowej historii literatury, pozwalając postawić pytanie o przyjętą przez Miłosza strategię walki o uznanie tego, co religijne, za prawomocny element składowy literackiego kanonu. Przedmiotem analizy jest także znaczenie nadawane przez Miłosza wykonywanej pracy twórczej w relacji do własnej duchowości. Praca skupia się na tekstach, układających się w linię chronologiczną bio-grafii duchowej i intelektualnej poety, jednocześnie wyznaczając punkty na mapie konstelacji problemów, które zajmowały go na przestrzeni całego życia twórczego. W kolejnych pięciu rozdziałach splatają się ze sobą kolejne doświadczenia historyczno-biograficzne ważne z punktu widzenia formacji kulturowej Miłosza, istotne teksty jego autorstwa powstałe w danym okresie oraz problemy ważne z punktu widzenia relacji między religią a nowoczesnością podejmowane przez myślicieli postsekularnych. Nie licząc rozdziału pierwszego, poświęconego rozważaniom teoretyczno-metodologicznym oraz rekonstrukcji stanu badań, trzon pracy stanowią kolejne zbliżenia na: (1) II wojnę światową doświadczaną w Warszawie przez literata, tom poetycki "Ocalenie" i eseistyczny "Legendy nowoczesności" oraz kategorię życia, mesjanizm, współczesne reinterpretacje cnót ewangelicznych czy tezy "Dialektyki oświecenia" Horkheimera i Adorno. (2) Kolejno zajmuję się okresem powojennym i relacją Miłosza z marksizmem, zachodnim oświeceniem i światopoglądem naukowym, analizując "Zniewolony umysł" i "Ziemię Ulro" pod kątem funkcji, jakie pełnią w nich m.in. kategorie pogaństwa i herezji, oraz eksplorując możliwości interpretacyjne, na jakie pozwalają badania z pogranicza postkolonializmu i psychoanalizy z postsekularyzmem. Następne dwa rozdziały dotyczą okresu pomiędzy objęciem przez Miłosza pozycji wykładowcy na Uniwersytecie w Berkeley a otrzymaniem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1961-1980). Pierwszy z nich (3) koncentruje się przy tym na analizie tomu poetyckiego "Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada" wraz z tytułowym poematem, pozwalającym podjąć temat prywatnych rytuałów twórczych poety, interpretowanych jako strategie radzenia sobie z sytuacją wygnania i osamotnienia na "czarodziejskiej górze" - jak sam ją diagnozował - przy pomocy kategorii ćwiczenia duchowego; drugi natomiast (4) skupia się na zainteresowaniach, jakie szczególnie mocno przejawiał w tym okresie wobec problematyki rytuałów wspólnotowych, inspirowanych z jednej strony obserwacją silnych wówczas w Kalifornii ruchów kontrkulturowych powiązanych z eklektyczną religijnością New Age, z drugiej natomiast przemianami zachodzącymi w Kościele Katolickim w związku z obradami II Soboru Watykańskiego. Tekstem, który uczyniłam głównym przedmiotem analizy, jest powstała wówczas powieść science fiction "Góry Parnasu", pozwalająca zastanowić się m.in. nad rolą myślenia utopijnego w nowoczesności. Końcowy rozdział (5) wybiega w stronę ostatniego okresu twórczości poety, kiedy jego miejsce w polskojęzycznej wspólnocie, z której się wywodził, zmieniło swój charakter w efekcie międzynarodowego uznania, zachodzących w Polsce przemian politycznych i stopniowej przeprowadzki do Krakowa. Jako tekst reprezentatywny dla tego czasu wybrałam "Traktat teologiczny", łącząc go z wcześniejszymi Miłoszowymi traktatami i starając się w ten sposób uwypuklić wspólnototwórcze ambicje poety, posiłkując się przy tym teorią tekstów konstytuujących Dominika Maingueneau i myślą Hansa Joasa. Chronologiczny układ rozdziałów umożliwia lekturę rozprawy jako narracji o twórczości Miłosza, kreślącej drogę od doświadczenia nowoczesnego kryzysu religijnego, przez krytykę mocnych projektów cywilizacyjnych, po wypracowanie własnych podstaw nadziei mesjańskiej, heretyckiej dogmatyki i słownika oraz praktyk nakierowanych na komunikację z transcendencją, rozumianą przede wszystkim jako antropologiczny potencjał przekraczania biologicznych uwarunkowań, a docelowo - zaproponowanie ich wspólnocie, z którą łączyło poetę analogiczne doświadczenie. Byłaby to również droga zmagań o uznanie dla duchowych potrzeb z własnym kulturowym wyposażeniem oraz literacką publicznością. Jednocześnie zagadnienia podejmowane w kolejnych rozdziałach układają się w mapę ośrodków znaczenia twórczości Miłosza rozumianej jako całościowy projekt. Należy do nich przyjęta w latach wojny idea życia aktywnego, łącząca się z postrzeganiem przez Miłosza twórczości poetyckiej jako pracy stanowiącej „kwestię życia i śmierci”, tyleż własnej (pisanie jako aktywność autosoteriologiczna i sensotwórcza), co czytelników (literatura jako projekcja archiwum pamięci, rezerwuar etycznych wzorców i wartości). Jako jej konsekwencję można interpretować przywiązanie poety do realizmu literatury pojętego w szczególny sposób. Jak starałam się uwypuklić, Rzeczywistość, której poszukiwanie Miłosz uważał za najważniejsze zadanie literatury, to nie tyle rzeczywistość zastana, lecz postulowana; praca twórcza staje się w tej perspektywie wyrazem raczej buntu niż afirmacji. Z kolei silnie obecne w dziele poety odwołania do tradycji ćwiczeń duchowych wiążą się procesem konstruowania podmiotowej tożsamości w warunkach "wygnania", gdy nowoczesne idee i zjawiska podminowujące wiarę w możliwość kontrolowania takiej konstrukcji okazały się szczególnie dojmujące. W wierszach i esejach dokonuje się praca koncentracji uwagi, medytacji czy rachunku sumienia, służąca umiejscowieniu, określeniu fundamentów i ram duchowej budowli, która jednak nie przestaje być osłabiana przez rozmaite wątpliwości, znajdujące wyraz także we fragmentarycznej i paradoksalnej poetyce tych tekstów, i jako taka wymaga ciągłego wzmacniania, (od)budowy. Ważnym aspektem dzieła Miłosza, którego dostrzeżenie, opis i interpretację umożliwia perspektywa postsekularna, jest osłabianie dychotomii religijne-świeckie, zwłaszcza włączanie religijnych pojęć, praktyk i form artystycznych w zakres literackich poszukiwań. Słynna Miłoszowa fraza "ani zbyt religijnie, ani zanadto świecko" w toku pracy zyskała obfitą egzemplifikację. Z tym kierunkiem badań łączy się teza o wtórnej naiwności słownika i form artystycznego wyrazu budowanych przez Miłosza na potrzeby własnej twórczości. Można powiedzieć, że po upadku wiary naiwnej na sposób "pierwotny" (należącej do kanoniczno-ortodoksyjnego wyposażenia kulturowego) dokonuje się w jego twórczości praca w kierunku wiary opartej na krytycznej refleksji i wyborze, a także wysiłku autolegitymizacji, dla której literatura postrzegana jako "ćwiczenie duchowe" może być skutecznym wehikułem. Ten modus spotkania między religią a literaturą zgadza się ze słynnym rozpoznaniem Charlesa Taylora z książki "The Secular Age", że człowiek nowoczesny jest zobowiązany do uzasadnienia swojej decyzji o wierze, podczas gdy ludzie epok wcześniejszych tłumaczyli się raczej w przypadku swej niewiary.The dissertation explores relations between different aspects of religion and modernity in Czeslaw Milosz’s literary work. The work of Milosz is perceived as a response to the existing cultural context, and an effort to empower the self in its frames. The dissertation explores the strategies for recognition of the religious aspects of human life and culture adopted by Milosz in his literary work. It also poses a question of the meaning Milosz attached to his creative work in relation to his spirituality. Each chapter focuses on specific text and period in Milosz’s creative life, so they align chronologically, telling a bio-graphical story of spiritual and intellectual life of the poet, and pointing out the most important points in the constellation of the problems than bothered Milosz over the course of his life. The religious meanings of the texts that has been chosen for interpretation are either present in exceptionally direct way ("The Land of Ulro", "Treatise on Theology"), either have not been sufficiently considered in existing analysis ("Rescue", "Where the Sun Rises and Where it Sets"), or become more meaningful in the light of the chosen research perspective ("Captive Mind", "The Parnassus Mountains", "The Moral Treatise" and "The Poetical Treatise"). The subject of analysis are also essays in which Milosz works on the questions posed by postsecular thinkers, such as Legends of Modernity, in many ways analogous to "Dialectics of Enlightenment" by T.W. Adorno and M. Horkheimer

Post-secularism : a challenge for theory and history of literature

The article offers a reflection on the consequences of the postsecular turn for the literary studies. Those Include the critical elaboration of the very discourse of literary studies, I.e. a question on the roots of the discipline and Its Involvement In essentially oppressive secular narrative, the genealogy of the notions used and the scope of the questions posed. What Is being also thought through Is the range of the texts In whose case the application of the notion "postsecularism” seems justified, In relation to their themes, form, historical and cultural context. What Is also being treated as elements of the postsecular turn are the usages of the language which transgress the Modernist assumption of Its self-referentiality, which In turn allows one to talk of the religious dimension of the literary work. The author mentions Walter Benjamin as a forerunner of such a manner of thinking. Other authors discussed Include Michael W. Kaufmann, John A. McClure, Kathryn Ludwig, Magdalena Mqczyriska and Lee Morrisey

Negotiating the sacred at non-sites of memory : the religious imaginary of post-genocidal society

Niniejszy rozdział analizuje artefakty i działania, które odwołują się do wyobrażeń religijnych, aby legitymizować lub negować sakralną wartość szczątków ofiar ludobójstwa, jednocześnie negocjując pamięć zbiorową. Próbę zrozumienia tego mechanizmu podjęto, prowadząc badania w kilku społecznościach wiejskich w Polsce, które żyją w pobliżu miejsc pochówku i mają do nich ambiwalentny stosunek. Analiza zebranego materiału pozwoliła na zarysowanie różnych taktyk, które zostały wypracowane przez te społeczności, aby poradzić sobie z trudnym dziedzictwem. Niektórzy członkowie tych społeczności uznają tradycyjne wyobrażenia za niewystarczające dla swoich potrzeb, dlatego sięgają po postsekularne narzędzia artystycznej ekspresji, inni zaś koncentrują się na jednej religii i nie biorą pod uwagę lub wręcz wypierają pozostałe tradycje.This chapter is focused on artefacts and actions that refer to religious imaginaries to legitimize or deny the sacred quality of the remains of genocide victims while negotiating collective memory. An attempt has been made to understand this mechanism by conducting research in several rural communities in Poland that live in the vicinity of burial sites and share an ambivalent relation to them. Analysis of the gathered material made it possible to outline the different tactics that had been developed by these communities to cope with this difficult heritage. Some of the members of these communities find the traditional imaginary insufficient for their needs, so they turn instead to postsecular tools of artistic expression, while others concentrate on one religion and choose not to take into consideration, or even suppress, other traditions

Dont't be afraid to fear, cissy!

Recenzja wychodząca od pytania, jak buntują się młodzi polscy konserwatyści i jakie są tego literackie owoce.Starting point of this review is the question of how young Polish conservatives rebel and what are the literary fruits of their efforts

Conjuring up the soul : Olga Tokarczuk's playing around with multiple religions

Artykuł prezentuje sposoby, w jakie Olga Tokarczuk korzysta z różnych tradycji religijnych w swej twórczości, oferując czytelnikowi szerokie spektrum koncepcji literacko-teologicznych. Ich różnorodność zostaje przedstawiona na podstawie analiz wszystkich powieści autorki Biegunów. Zostaje także prześledzona jej refleksja na temat religii w ogóle (oraz szczególnie w epoce i regionie, w których żyje) oraz na temat religijnego potencjału literatury. Wykształcenie psychologiczne i lektury z zakresu m.in. antropologii wpłynęły na duże znaczenie, jakie w twórczości Tokarczuk zajmuje idea duszy, pozostającej najbardziej stałym elementem jej religijnego imaginarium, jako symbol potencjalnej transgresywności istnienia. Dusza to także według Noblistki "najlepszy czuły narrator", czyli instancja opowiadająca świat tak, by obudzić w słuchaczach poczucie odpowiedzialności za jego kondycję. Puntem dojścia artykuły jest teza, że Tokarczuk operuje możliwościami literatury w taki sposób, by "wywoływać" u czytelników ową instancję, m.in. przez destabilizowanie rozmaitych granic: między tradycjami religijnymi, między ego czytelnika a innymi jego instancjami psychicznymi oraz między czytelnikiem a innymi podmiotami, zarówno ludzkimi, jak i nie-ludzkimi.In her fiction Olga Tokarczuk evokes a spectrum of belief systems rooted in diverse religious traditions and entrenched in their literary‑theological redoubts. This article is an attempt of presenting an overview of the belief systems and worldviews that can be found in all of Tokarczuk's novels. It also examines her view of religion, including her opinions and reactions that belong primarily to the narrower context of the Polish hic and nunc, and the religious entanglements of literature. The fact that Olga Tokarczuk, herself a graduate of psychology, has done of lot reading in neighbouring fields such as anthropology may explain her persistent preoccupation with the soul. It holds the key both to her religious imaginarium and to her fictions. The empathic soul represents the potential transgressiveness of existence. It is also, in her own words, "the most tender narrator", a story‑telling 'persona' endowed with the faculty of fostering engagement and a sense of responsibility for the state of the world. The article argues that Tokarczuk's aim is to conjure up and activate its 'persona', or soul, and while making it interact with the reader's soul, initiate a chain reaction that breaks barriers between human beings, and reaches out beyond the confines of the human world. That process begins with her playing around with multiple religious traditions to demonstrate that their borders and defences are anything but impregnable

On the common grounds of contemporary art : new museology, and progressive education

Artykuł zwraca uwagę na miejsca wspólne trzech istotnych zjawisk (po)nowoczesnej humanistyki: sztuki współczesnej (datowanej od lat 60. XX wieku), nowej muzeologii i edukacji progresywistycznej. Należy do nich namysł nad rolą odbiorców/ widzów/ uczniów, coraz częściej nazywanych prosumentami (A. Toffler) lub użytkownikami (S. Wright), z uwagi na ich aktywną rolę w nadawaniu znaczeń różnorodnym tekstom kultury. Idea dzielenia się "władzą nad wiedzą" z uczniami - poddana należnej krytyce - może stanowić interesującą korektę względem romantycznego stylu interpretacji (J. Carter), silnie obecnego w polskiej sferze publicznej.The article brings into focus the common ground of three important phenomena in (post)modern humanities: contemporary art, new museology and progressive education. It is mainly a tendency to reevaluate the role of an audience/ viewers/ students, or - as they are now called - prosuments (A. Toffler)/ users (S. Wright). The idea of sharing the power of knowledge with them could be an important adjustment of the romantic mode of interpretation (J. Carter), explicitly common in Polish public sphere